ÖĞRETİCİ METİNLERİ OKUMA VE ANLAMA

Okumak da tıpkı yazmak gibi önem ve dikkat isteyen bir uğraştır. Anlayarak ve özümsenerek okunan bir metinin kişide uyandırdığı izlenim, bilgi ve görüş ile yüzeysel olarak okunan bir metnin okurda uyandırdığı hissiyat elbette aynı değildir. Okuma belli bir beceri gerektirir. İyi bir okurun şu özellikleri taşıması beklenir:

-     Her şeyden önce okumayı bir alışkanlık haline getirmiştir.

-     Kelime dağarcığı zengindir.

-     Anlayarak okur.

-     Metin üzerine düşünür. Okuma sürecinde her noktayı anlar ve yorumlar.

-     Eleştirel okuma becerisi iyidir.

-     Önemli noktalara dikkat eder.

Bir öğretici metin iki başlıkta incelenir: Biçim ve içerik. Metni okurken veya okuduktan sonra metin hakkında bu iki başlıkta çıkarımlarda bulunulur.

Biçim İncelemesi

Her öğretici metin farklı bir yapıya sahiptir. Örneğin bir biyografide düşünsel plan ile bir gezi yazısının düşünsel planı aynı değildir. Ya da bir makale ile deneme arasında kelime ve cümle bazında farklılıklar vardır. İşte bir metnin kendine özgü plan ve yapı özellikleri biçim olarak nitelenir. Okur metnin bu özel yapısından hareketle türü hakkında fikir sahibi olur.

İçerik İncelemesi

Bir metnin yazılış amacı, işlediği konu, hitap ettiği kitle içerik ile ilgilidir. Kısaca bir öğretici metinde yazarın neyden bahsettiğinin belirlenmesi metnin içerik yönünden incelenmesidir.

Konuyu ve temayı belirleme

Metnin anlamlı birimlerinde tekrar eden, ön plana çıkarılan fikir veya duyguya tema denir. Öğretici bir metinde temanın belirlenmesi içerik incelemesine girer. Tema konuya göre çok daha geniş bir alanı kapsar. Konu ise sınırlı ve her birimde farklıdır. İyi bir öğretici metinde konular arasında anlam bağı vardır. Yazar belirlediği tema çevresinde konuyu işler ve konu dışına çıkmamaya özen gösterir. Öğretici metinlerde benzer veya çok ayrı temalar işlenebilir. Örneğin bir fıkra güncel bir konudan bahsederken anı türünde bir yazı geçmişten bahseder. Bazı öğretici metinler belli konularda yazılır.

Metinde geçen ifade, kavram ve özlü sözlerin yorumlanması

Metnin yüzeysel okunmasının olumsuz bir tutum olduğunu söylemiştir. Öğretici metin türlerinin bazılarında anlam tek ve değişmezken bazı öğretici metin türleri anlam yönünden çeşitlilik gösterir. Örneğin deneme türündeki bir yazının iyi ve en doğru şekilde anlaşılması metinde kullanılan ifadelerin doğru anlaşılmasına bağlıdır. Yazarın kullandığı kavramlar ve mana derinliği olan sözler üzerinde düşünüp kafa yormamız gerekir. Üzerinde düşünüp çıkarımda bulunduğumuz bir yazı bize daha çok şey öğretir.

Örnek:

Hem sanatçıya: "İçinde yaşadığın toplumu, çizilen program gereğince yaşatacaksın!" demeye ne hakkımız var? Onu, olup bitenin kâğıda geçirilmesine zorlamak yetmiyormuş gibi bir de tek bir görünüşün, tek bir dünyanın propagandacılığına zorlamak, topluma hizmet ederken, ruhu hürlük olan sanatı öldürmek olmaz mı? Karışmayalım sanatçının işine. Bize asıl zenginliği, şu içinde yuvarlanıp gittiğimiz dünyada değil, kendi dünyasında yaşayan sanatçı verecektir. Burada Proust’un şu sözlerini nasıl hatırlamamalı: “Tek bir dünyayı, kendi dünyamızı göreceğimiz yerde sanatla ne kadar sanatçı varsa o tek dünyanın o kadar çoğaldığını, sonsuzlukta yuvarlanan dünyalar kadar birbirinden farklı dünyalarımız olduğunu görürüz.” Bırakalım her sanatçı kendi dünyasını yaşasın. Çünkü o dünyalar, sonunda bizim olacaktır.

Suut Kemal YETKİN